Meisjesbesnijdenis: een veel besproken en bekritiseerd onderwerp. Onder de Nederlandse bevolking heerst vooral de opvatting dat meisjesbesnijdenis een gewelddaad is; een verminking van het vrouwelijk geslachtsorgaan. En dat in een land waar schaamlipcorrecties steeds meer in opkomst zijn. In praktische zin verschillen beide ingrepen niet veel van elkaar, maar toch is het één wel en het ander niet bij wet verboden. Wordt er op deze manier niet met twee maten gemeten?

Er wordt geschat dat er wereldwijd ongeveer 100 tot 140 miljoen meisjes en vrouwen een vorm van meisjesbesnijdenis hebben ondergaan. In tachtig procent van de gevallen worden de clitoris en de binnenste schaamlippen verwijderd. De meest extreme vorm, de infibulatie, komt in vijftien procent van alle gevallen voor. Hierbij wordt een gedeelte of worden de gehele externe genitaliën verwijderd, en wordt de vaginale opening gehecht of vernauwd. De meeste besnijdenissen vinden zonder verdoving plaats onder onhygiënische omstandigheden. Hier kunnen meisjes en vrouwen uiteindelijk door overlijden.

Meisjesbesnijdenis is een eeuwenoude traditie die diep geworteld zit in de cultuur en in de samenleving. Het is een traditie die van moeder op dochter wordt doorgegeven, en op deze manier vaak niet meer weg te denken is in sommige samenlevingen. Een onbesneden meisje wordt als vies en onrein gezien. Daarnaast lijkt besneden zijn binnen veel gemeenschappen de enige manier om dochters een respectabel leven te laten leiden. Door de besnijdenis wordt het meisje een potentiële huwelijkspartner waarvoor een bruidsschat betaald moet worden. Ze schept op deze manier zekerheid voor haar familie: een besneden meisje is een goede investering in de toekomst en geeft de familie een goede reputatie.

Ook al is het voor Westerse begrippen moeilijk te begrijpen, meisjesbesnijdenis wordt vrijwel altijd uit liefde voor het meisje gedaan. Dit wil echter niet zeggen dat het geen verminking is. Verminking van zowel het vrouwelijk geslachtsorgaan, als de psychische gesteldheid van het meisje. Aissa*, zelf als kind besneden en inmiddels woonachtig in Nederland, beaamt dit: “Een besnijdenis heeft enorme lichamelijke en psychologische gevolgen, ook wanneer een meisje zich niets meer van haar besnijdenis kan herinneren. Dit wordt vooral duidelijk tijdens de huwelijksnacht en tijdens een bevalling. Een besneden vrouw houdt er vrijwel altijd gevolgen en trauma´s aan over.”

Tot ongeveer twintig à dertig jaar geleden kwam meisjesbesnijdenis in Europa niet voor. Dit is  veranderd door de komst van immigranten en vluchtelingen uit met name Afrika. In Nederland en andere West-Europese landen verblijven nu besneden vrouwen, en er worden in West-Europa zelf ook meisjes besneden. Meisjesbesnijdenis valt in Nederland sinds 1993 onder kindermishandeling, en is dus bij wet verboden. Dat er de laatste jaren een toename zichtbaar is van schaamlipcorrecties, is hierbij erg opvallend. Des te meer omdat schaamlipcorrecties weliswaar een leeftijdsgrens kennen (zestien jaar), maar niet verboden zijn. Er zijn echter veel meer overeenkomsten met meisjesbesnijdenis dan men denkt.

Schaamlipcorrecties
Alhoewel er geen exacte cijfers bekend zijn, is door Steven Davison, professor in plastische chirurgie, geconstateerd dat het aantal schaamlipcorrecties correleert met het toenemende aantal klinieken die deze procedure aanbieden. Schaamlipcorrecties zijn het corrigeren van de kleine schaamlippen van de vrouwelijke genitaliën, waarbij deze worden ingekort. De meest voorkomende redenen hiervoor zijn functioneel en cosmetisch. Volgens Davison is er een correlatie te zien met het schoonheidsideaal gepropagandeerd door de Westerse media.

Wies Obdeijn, arts en seksuologe, ziet ook een toename van het aantal schaamlipcorrecties. De vrouwen die bij haar komen zijn veelal van zestien- of zeventienjarige leeftijd. Obdeijn: “Het probleem is dat vrouwen geen vergelijkingsmateriaal hebben. Als zij denken dat de schaamlippen te groot en onhandig zijn, dan worden ze ook als vervelend ervaren.” Zij kan, als seksuoloog, aangeven of vrouwen binnen de ‘normale’ tachtig procent vallen, of dat er sprake is van extremiteit. Obdeijn wijst vrouwen enkel door als het zinnig is. ‘Zinnig’ definieert zij als: “wanneer het zo extreem groot en lang is, dat het ook echt onhandig kan zijn, bijvoorbeeld met fietsen.” Dit komt volgens haar echter niet vaak voor. Ze probeert vrouwen meestal terug naar huis te sturen, zodat zij er nog over na kunnen denken. De operatie is namelijk niet simpel, en van het litteken kan de patiënt nog erg veel last hebben.

Strafbaar
Schaamlipcorrecties zijn niet verboden in Nederland. Dit dus in tegenstelling tot meisjesbesnijdenis. Artikel 11 van de Nederlandse Grondwet bespreekt het menselijk lichaam: “Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam.” Het wordt dus gezien als een persoonlijk recht om ontastbaarheid van het lichaam te waarborgen, of dat nu is als bescherming tegen jezelf of tegen anderen.
Wanneer het Openbaar Ministerie te maken krijgt met een aanklacht op het gebied van meisjesbesnijdenis, zal zij dit behandelen als een zaak betreffende (kinder-)mishandeling. Hier staat een gevangenisstraf op wat varieert tussen de vier en twaalf jaar.

Vanuit de geneeskundige sector wordt er vaak met onbegrip naar het onderwerp meisjesbesnijdenis gekeken. Vanwege het feit dat een besnijdenis geen medisch of therapeutisch voordeel oplevert en het tegelijkertijd complicaties en lichamelijke pijn kan veroorzaken, zien veel artsen het nut van een dergelijke ingreep niet in. Zij ondersteunen dit dus ook niet. In het Wetboek van Strafrecht zijn wetten opgenomen die artsen verbieden om besnijdenissen uit te voeren of hieraan mee te werken.

Als er enkel gekeken wordt naar wat er gebeurt tijdens meisjesbesnijdenis en schaamlipcorrectie, kan er gesteld worden dat het beide permanente veranderingen zijn, en dat beide handelingen dus volgens de wet strafbaar zijn. Ook de definitie van meisjesbesnijdenis van de World Health Organization duidt op een overeenstemming tussen beide ingrepen: “Meisjesbesnijdenis omvat gedeeltelijke of volledige verwijdering of elke andere beschadiging van de vrouwelijke genitaliën omwille van culturele of niet-therapeutische redenen”. Schaamlipcorrecties vanwege cosmetische redenen worden echter gerechtvaardigd op grond van keuzevrijheid. Maar bestaat die keuzevrijheid eigenlijk wel?

Vrije keuze
Tradities als meisjesbesnijdenis zorgen ervoor dat de identiteit van een groep benadrukt wordt. Het draagt bij aan het ‘wij-gevoel’ van de groep, en dit wordt aan kinderen dan ook al van jongs af aan duidelijk gemaakt. De grote sociale druk vanuit de gemeenschap is een van de belangrijkste redenen waarom meisjesbesnijdenis in stand wordt gehouden. Wanneer hier geen gehoor aan wordt gegeven, is er een kans dat iemand uit de gemeenschap verstoten wordt. De sociale druk is te groot om te breken met de traditie. Die sociale druk kennen wij ook in het Westen, en ook al wordt iemand hier niet uit de gemeenschap verstoten, het is wel van invloed op de keuzes die wij maken.

Eigenlijk draait het, net als bij meisjesbesnijdenis, ook bij schaamlipcorrecties dus niet om een compleet vrije keuze. Toch worden op grond van die vrije keuze de praktijken van plastisch chirurgen wel gerechtvaardigd. Er zijn wel degelijk vrouwen die zich schamen voor hun schaamlippen, en die vervolgens een operatie aanvragen. Door sociale druk vanuit de media, de seksindustrie, maar soms ook van hun man of vriendinnen, krijgen vrouwen een verkeerd beeld van wat ‘normaal’ is. De keuze voor een schaamlipcorrectie wordt dus gemaakt aan de hand van wat anderen als ‘normaal’ zien. Het gevolg is dat deze vrouwen gaan twijfelen aan hun eigen lichaam, en door onzekerheid kiezen voor een ingreep. Zoveel keuzevrijheid is er dus in werkelijkheid misschien niet.

Verbieden of toestaan?
Zowel meisjesbesnijdenis als schaamlipcorrecties berusten dus niet op een geheel vrije keuze, zijn min of meer het gevolg van het schoonheidsideaal en worden vooral in stand gehouden door sociale druk. Toch is het één wel bij wet verboden, en het andere niet. In Nederland hebben vrouwen meer inspraak en een prominentere positie in de samenleving. Met dat gegeven in het achterhoofd is het niet vreemd dat zij het een verschrikkelijk idee vinden dat er meisjes besneden worden zonder dat daar een therapeutische meerwaarde aan verbonden is. Vanuit Westers oogpunt zijn besnijdenissen vreemd en niet noodzakelijk. Dit denkbeeld wordt geprojecteerd op een kwestie die buiten de Westerse samenleving staat, en waar wij in het Westen vaak te weinig van af weten.

Het lastige van het verbieden van meisjesbesnijdenis is dat er alsnog een grote kans bestaat dat besnijdenissen in het geheim uitgevoerd worden, wat ook nog eens moeilijk te controleren zal zijn. Egypte kan als voorbeeld dienen voor het voeren van een gefaald beleid op het gebied van meisjesbesnijdenis. Als gevolg van een besnijdenis die een 12-jarig meisje fataal werd, werd meisjesbesnijdenis in 2008 verboden in Egypte. Het was echter niet geheel duidelijk welke sancties zouden volgen op het overtreden van deze regel. Meisjesbesnijdenis was namelijk al een decennium eerder bij wet verboden, maar in het jaar 2000 bleek dat alsnog 97 procent van de meisjes besneden werd.

Door meisjesbesnijdenis in Nederland gewoonweg te verbieden, zoals sinds 1993 het geval is, zal niet het gewenste effect bereikt worden. Daarnaast is het niet altijd duidelijk waarom het ene gebruik (meisjesbesnijdenis) wel, en het andere gebruik (schaamlipcorrecties) niet verboden is. Er wordt met twee maten gemeten. Want wanneer valt iets onder meisjesbesnijdenis en wanneer onder schaamlipcorrectie?

* Wegens privacy is de naam veranderd.

LEES ALLE ARTIKELEN GRATIS

Onafhankelijke journalistiek is essentieel om een snel veranderende wereld te kunnen begrijpen. Daarom is een platform van nieuwe makers belangrijk. Vind jij dat ook? Steun ons dan door lid te worden of met een financiële bijdrage.

Word gratis lid Investeer in ons

Al ingeschreven voor onze nieuwsbrief en/of in ons geinvesteerd? Vul je e-mailadres is om toegang te krijgen.