In Brussel, het hart van de Europese Unie, slapen sinds 2021 structureel mensen die asiel hebben aangevraagd op straat. Niet omdat ze geen recht hebben op opvang, maar omdat België bewuste beleidskeuzes maakt die hun rechten uithollen. Vol is vol, klonk het de afgelopen maanden bij Fedasil, de dienst verantwoordelijk voor opvang, in Brussel.
Beeld: Pexels
Een uitspraak van de Nederlandse Raad van State in juli 2025 stelt expliciet: België negeert rechterlijke uitspraken, houdt dwangsommen onbetaald, en creëert zo een systeem dat structureel niet voldoet aan internationale en Europese verplichtingen. Waarom doet de Europese Unie hier niks tegen? En wat betekent dit voor hen die recht hebben op asiel?
Dublinverordening
Het mechanisme dat bepaalt welk EU-land verantwoordelijk is voor een asielaanvraag, meestal het land van eerste binnenkomst heet de Dublinverordening. Dat zou orde moeten scheppen, omdat lidstaten elkaar volgens het ‘interstatelijk vertrouwensbeginsel’ als gelijken beschouwen: overal zouden asielzoekers dezelfde bescherming krijgen. Maar dat systeem piept en kraakt. In plaats van een eerlijke verdeling stapelen de problemen zich op. België laat zien dat lidstaten structureel hun verantwoordelijkheden kunnen ontlopen.
Iedereen die de Europese wetgeving kent, weet dat het recht op opvang niet zomaar kan worden beperkt op basis van leeftijd of geslacht. Toch besloot staatssecretaris Nicole de Moor in de zomer van 2023 dat alleenstaande mannen geen opvang meer zouden krijgen in België. De Belgische Raad van State schorste dat besluit in september 2023. In plaats van de opvangcapaciteit uit te breiden, kondigde de Moor aan de uitspraak te negeren. Bij haar aantreden in februari 2025 kondigde de huidige Belgische regering het ‘strengste migratiebeleid ooit’ aan.
Foto: Belga / Nicolas Landemard / Le Pictorium
Van dat strenge beleid worden dus met name alleenstaande mannen de dupe. Eind 2024 telde het Fedasil-netwerk 36.205 opvangplaatsen met een bezettingsgraad van 94 procent, maar toch kregen duizenden alleenstaande mannen dat jaar geen opvang op de dag van hun aanvraag. Zij belandden op een wachtlijst, die in december 2024 3.000 mensen telde. Velen slapen noodgedwongen op straat, in kraakpanden of geïmproviseerde tentenkampen, zoals rond de Paleizenstraat in Brussel.
De Legal Helpdesk
Hassan Ahmed was op zijn twaalfde vanuit Soedan gevlucht, kwam als minderjarige in België terecht en kreeg na een slepende procedure van twee jaar bescherming. Zijn mensenrecht. Hij kon de steeds langer wordende rijen bij het aanmeldloket van de Dienst Vreemdelingenzaken in Brussel niet meer aanzien. Elke keer dat hij daar liep voelde hij steeds intenser dat hij geluk had gehad. Dat zijn recht wél werd gerespecteerd.
Ahmed sloot zich aan bij de Legal Helpdesk: een plek waar asielzoekers juridische hulp krijgen. Het initiatief was in eerste instantie opgezet om Oekraïense vluchtelingen te helpen, maar al snel bleek dat niet alleen Oekraïners, maar vooral alleenstaande mannen uit alle andere landen hulp nodig hadden. “Je moet jezelf keer op keer bewijzen, gewoon om behandeld te worden als een mens. Dat is niet eerlijk, maar het gebeurt elke dag”, zegt Ahmed met verslagenheid in zijn stem.
“Je kunt een zaak winnen, maar daarna staat iemand nog steeds op straat”
Bij de Legal Helpdesk werkt Ahmed, inmiddels coördinator, samen met vrijwilligers, juridische stagiairs en ervaren advocaten. Samen ondersteunen ze asielzoekers, bereiden ze juridische procedures voor en begeleiden ze hen naar de rechtbank. In de afgelopen drie jaar heeft het team duizenden dossiers behandeld. Bijna altijd winnen ze. Toch is die winst geen garantie voor opvang: Vaak moeten ze improviseren omdat Fedasil positieve rechterlijke uitspraken niet of nauwelijks uitvoert. “Je kunt een zaak winnen, maar daarna staat iemand nog steeds op straat,” zegt Ahmed.
Rechtsweigering en politieke onverschilligheid
Soms zoeken asielzoekers een andere uitweg. Eén van hen klopte begin 2025 aan bij asieladvocaat Machteld van Werven. Haar client vluchtte in 2021 uit Afghanistan, kwam in België terecht maar vond daar, in plaats van bescherming, de straat. Daarom trok hij door naar Nederland en deed een nieuwe poging om zijn recht op asiel op te eisen. Maar omdat hij zich al in België had gemeld, moest hij volgens de Dublinverordering worden teruggestuurd.
Van Werven achtte haar kans vanwege een eerdere negatieve uitspraak van de Nederlandse Raad van State klein, maar stuitte tijdens de voorbereiding op rapporten en getuigenissen die het kernprobleem van de Belgische opvangcrisis blootlegden. Onderzoek van onder andere Vluchtelingenwerk Vlaanderen en talloze individuele dossiers van Belgische advocaten lieten een patroon zien van structurele tekorten, rechtsweigering en politieke onverschilligheid.
De Nederlandse Raad van State sprak harde woorden: “systeemfalen”
De Nederlandse Raad van State sprak harde woorden: “systeemfalen”. Die term wordt niet vaak gebruikt. Het oordeel betekent dat België niet langer kan worden beschouwd als een land dat zijn internationale verplichtingen nakomt. Structurele tekortkomingen in de opvang, duizenden rechterlijke uitspraken die simpelweg genegeerd worden, dwangsommen die niet worden betaald en zelfs ontmoedigingscampagnes om asielzoekers weg te houden; het schetst een beeld van bewuste politieke keuzes, niet van onvermogen.
De gevolgen reiken verder dan de zaak van Van Werven’s cliënt. De uitspraak raakt de fundamenten van het Europese asielbeleid. “Het Europese asielsysteem is gebouwd op wederzijds vertrouwen,” zegt Van Werven. “Als een rechter moet zeggen dat dat vertrouwen niet meer terecht is, leg je een bom onder een fragiele afspraak.” De uitspraak van de Raad van State betekent volgens Van Werven dat zolang België zijn eigen wetten en rechterlijke uitspraken niet naleeft, Nederland niet blind kan vertrouwen op gelijke bescherming daar.
Daarmee wankelt het uitgangspunt dat iedere lidstaat dezelfde minimumnormen respecteert. Het is een zeldzame, precedentscheppende uitspraak die de fragiliteit van het Europese asielstelsel blootlegt en dwingt tot een ongemakkelijke waarheid: als lidstaten systematisch falen, valt er weinig te vertrouwen.
Foto: Belga / Nicolas Landemard / Le Pictorium
“Een race to the bottom”, noemt Thomas Willekens, beleidsmedewerker bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen het. Lidstaten van de EU willen volgens hem vooral niet dat ene land zijn dat net wat minder streng voor vluchtelingen is, uit angst voor een aanzuigende werking. Die werking bestaat volgens Willekens niet. “Mensen vluchten niet naar een land toe, ze vluchten van een land weg”, legt hij uit.
Willekens: “Vluchtelingen blijven komen, alleen maken we de situatie steeds schrijdender voor ze. Landen als Griekenland en Hongarije presteren al jaren slecht, en in plaats van dat anderen beter hun best doen, is de reactie 'Als zij het zo slecht doen, waarom zouden wij dan wel aantrekkelijk zijn?' Dit leidt niet tot minder aankomsten, maar slechts tot een algemene verslechtering van de opvangstandaarden.”
“Vluchtelingen blijven komen, alleen maken we de situatie steeds schrijdender voor ze"
Tess Heirwegh deed voor Amnesty International onderzoek naar de problemen rondom asielopvang in Brussel, wat resulteerde in het vernietigende rapport ‘Geen opvang maar onrecht’. Het brengt de schrijnende verhalen samen van alleenstaande mannen uit Afghanistan, Syrië en Palestina, die op straat of in kraakpanden in en rond Brussel moesten overleven. Hun ervaringen, aangevuld met inzichten van advocaten en organisaties zoals Vluchtelingenwerk Vlaanderen en Dokters van de Wereld, schetsen een beeld van een falende rechtsstaat en systematische benadeling van ‘geracialiseerde’ mannen: erbarmelijke leefomstandigheden, gebrekkige toegang tot zorg en het structureel negeren van gerechtelijke uitspraken maken hen kwetsbaar en gevangen in onzekerheid.
In Amnesty’s rapport wordt dit nog eens bevestigd door advocaat Jean Marc Picard: “De rechten van vreemdelingen zijn de toetssteen voor de rest van de politiek. Ze proberen iets op het gebied van immigratiewetgeving om te zien of het aanslaat en passen het vervolgens toe in andere wetten. Omdat ze denken dat mensen zich minder snel zullen verzetten als het gaat om de rechten van migranten”, zei hij. Zijn woorden leggen volgens Heirwegh de cynische logica achter het beleid bloot: “Ten koste van mensen in een kwetsbare positie, mensen die net op zoek zijn naar bescherming, probeert men politieke en juridische manoeuvres uit die uiteindelijk de rechtsstaat als geheel in gevaar brengen,” aldus Heirwegh.
Onhoudbare situaties
Volgens Heirwegh is het des te schrijnender dat dit gebeurt in het hart van Europa, waar mensenrechten zo hoog in het vaandel zouden moeten staan. “Het niet-opvangbeleid van België schept een gevaarlijk precedent, omdat het laat zien dat het mogelijk is de situatie zo slecht te organiseren dat mensenrechten worden geschonden, zonder dat daar voldoende consequenties op volgen.”
Het aankomende Europese Migratie- en Asielpact, dat vanaf 1 juli 2026 de Dublin III-verordening moet vervangen, belooft nog strengere regels: duidelijke verplichtingen voor asielzoekers, meer sancties voor doorreizen en langere overdrachtstermijnen. Zo krijgen lidstaten voortaan drie jaar de tijd om een asielzoeker over te dragen aan de verantwoordelijke lidstaat, in plaats van anderhalf jaar. Advocaat Machteld van Werven ziet de nieuwe wet niet rooskleurig in. Het Dublin-systeem zal volgens haar, zelfs met de nieuwe regels, blijven falen: “Het ontnemen van keuzevrijheid en mensen in onhoudbare situaties dwingen, dat werkt niet”.
Beeld: Pexels
De cijfers over de huidige Dublin-overdrachten naar België illustreren dit standpunt. In 2025 werden van bijna 1.900 verzoeken om overname of terugname ongeveer 1.100 geaccepteerd, maar slechts 325 effectief uitgevoerd. Van de 189 verzoeken van Nederland resulteerden er bijvoorbeeld 19 in een daadwerkelijke overdracht. Het laat zien dat zelfs wanneer landen formeel instemmen, het systeem in de praktijk faalt.
Hoewel er op nationaal niveau al meer dan 10.000 veroordelingen zijn geweest en dwangsommen zijn opgelegd, is het bijzonder moeilijk om de uitbetaling af te dwingen. Het Europees Hof erkent dit als een gebrek aan effectieve rechtsmiddelen. De Europese Commissie treedt nauwelijks op. Volgens Thomas Willekens is de Commissie te huiverig voor de reactie van lidstaten als er sancties worden opgelegd voor het asielbeleid. Maar het niet handhaven creëert volgens Willekens een sfeer waarin beleidsmakers denken dat 'alles kan'. "Het aan de laars lappen van mensenrechten wordt eerder beloond dan bestraft".
"Het aan de laars lappen van mensenrechten wordt eerder beloond dan bestraft"
Willekens is bang voor een domino-effect, waarbij landen elkaars wangedrag overnemen. Die angst blijkt gegrond. Zo zette Nederlands grootste partij, de PVV, onlangs in haar partijprogramma: “Want Nederland moet ophouden om telkens het braafste jongetje van de EU-klas te zijn. Buurland België negeert rechterlijke uitspraken in asielzaken. België is al meer dan 10.000 keer veroordeeld voor het niet-opvangen van alleenstaande mannelijke asielzoekers, maar wordt beloond: de Nederlandse Raad van State verbiedt Nederland alleenstaande mannelijke asielzoekers naar België terug te sturen. Terwijl Nederland de regels wél braaf volgt, worden wij gestraft met méér asielzoekers. Dit is de omgekeerde wereld."
Ondertussen groeit de druk van organisaties als Amnesty International, UNHCR en talloze middenveldorganisaties. Zij eisen structurele hervormingen: van het openen van noodopvang in hotels tot het activeren van het wettelijk voorziene spreidingsplan voor een eerlijke verdeling over gemeenten. En Hassan Ahmed’s Legal Helpdesk wordt steeds leger. “Mensen hebben geen vertrouwen meer dat we iets kunnen doen”, legt hij uit. “Fedasil volgt de uitspraken niet op, de Europese Unie doet niks, en asielzoekers hebben wel iets anders aan hun hoofd dan een slepende rechtszaak”.
Nog meer schrijnende verhalen
Sinds augustus 2025 kampt België bovendien met nog meer schrijnende verhalen. Volgens Thomas Willekens zijn er afgelopen weken al zeker veertig gezinnen uit met name Afghanistan en Palestina met een slaapzak de straat op gestuurd. Het is het gevolg van de nieuwe, strengere asielwetgeving die ingevoerd werd door minister van Asiel en Migratie Anneleen Van Bossuyt, zegt Willekens. Sinds 4 augustus hebben asielzoekers geen recht meer op opvang in België wanneer zij al in een andere Europese lidstaat bescherming kregen.
Volgens Van Bossuyt gaat dat het “asielshoppen” tegen. Willekens zegt dat asielzoekers zo twee keer gestraft worden. “Het gaat vaak om mensen die in Griekenland snel een positieve beslissing krijgen, maar geen toegang hebben tot werk, huisvesting of onderwijs.” Omdat hun situatie daar uitzichtloos is, reizen ze door. “Eerst laat Griekenland hen aan hun lot over. En dan zet België hen op straat, omdat ze daar ooit een papieren bescherming kregen.”
Fedasil benadrukt dat de opvangcapaciteit al jaren onder druk staat en dat er geprobeerd wordt het netwerk flexibel te houden. Bij stijgende instroom kunnen centra opschalen, bij daling worden plaatsen weer afgebouwd. De cijfers laten zien dat Europese afspraken en dit soort nationale maatregelen elkaar tegenwerken.
Wat nu nodig is in België, is volgens Amnesty’s Tess Heirwegh niet nog een ronde kille efficiëntietaal, maar politieke wil: noodopvang openen, het wettelijk spreidingsplan activeren, referentieadressen toestaan voor de oranje kaart, leefgeld en zorg waarborgen. “Op korte termijn, vang de mensen op die nu buiten slapen,” zegt Heirwegh. “Op langere termijn, bouw een systeem dat schommelingen aankan”.
Ondanks dat Hassan Ahmed steeds vaker mensen het park in ziet verdwijnen en de Europese politiek ziet verharden, houdt hij hoop. “Ooit zullen er wel beleidsmakers opstaan die zien dat het zo niet langer kan”. Hij vindt dat de overheid moet handelen, opvang garanderen, noodopvang openen, zorgen voor voedsel en medische zorg. “Dit is geen gunst, dit is hun recht.”
