Afgelopen jaar was de voormalige Sovjetrepubliek vooral in het nieuws vanwege de protesten na de herverkiezing van president Aleksandr Loekasjenko, die het land al ruim zestien jaar met harde hand regeert. Terwijl andere postcommunistische landen na de val van het communisme in meer of mindere mate democratiseerden, veranderde Wit-Rusland onder Loekasjenko in een autoritaire samenleving waar mensenrechtenschendingen aan de orde van de dag zijn. Op zowel politiek als economisch gebied is Wit-Rusland erg geïsoleerd. Het land krijgt bijvoorbeeld veel minder financiële hulp van de Europese Unie dan andere voormalige Sovjetlanden. Daarnaast kan het land tegenwoordig ook niet meer rekenen op goedkope gasdeals met Rusland.

Hoe kwam Loekasjenko destijds aan de macht? Na de val van het communisme in de jaren tachtig van de vorige eeuw was de bevolking in veel voormalige Sovjetlanden gedesillusioneerd. Met name in Oekraïne en de Baltische staten moest de bevolking niets meer van het communisme hebben. Dit was absoluut niet het geval in Wit-Rusland. Er veranderde eigenlijk maar weinig. De oude Sovjetstructuren zoals de KGB bleven intact en de oude partijelite bleef op zijn plek. Daarnaast werden de eerste jaren van de Wit-Russische onafhankelijkheid gekenmerkt door een slechte economische situatie en een interne politieke strijd. De Wit-Russische economie had enorm te lijden onder de economische crisis in Rusland. Corruptie was aan de orde van de dag.

Na de onafhankelijkheid ging de nieuwe regering op zoek naar een Wit-Russische identiteit. Alles wat Wit-Russisch was werd op een voetstuk geplaatst, zo ook de taal. Lang niet iedereen zat hier op te wachten. Het Wit-Russisch was tijdens de Sovjet-Unie verboden, een groot deel van de bevolking sprak de taal helemaal niet meer. Aleksandr Loekasjenko was op dat moment directeur van een collectieve boerderij. Hij kreeg politieke bekendheid vanwege zijn werk voor een anticorruptiecommissie. Via deze weg wist hij genoeg handtekeningen te verzamelen om deel te nemen aan de presidentsverkiezingen.

Wit-Rusland’s eerste verkiezingen vonden plaats in de zomer van 1994. Loekasjenko presenteerde zichzelf als man van het volk, nostalgisch ten opzichte van de Sovjettijd. Veel Wit-Russen zagen hem hierdoor als het perfecte antwoord op de economische moeilijkheden en de welig tierende corruptie. Daarnaast moest de doorsnee Wit-Rus niets hebben van de nationalistische politiek van de zittende regering, praktijken waar Loekasjenko  sowieso tegen was. Hij won de eerste ronde met 45,1 procent van de stemmen. In de tweede ronde koos de bevolking opnieuw overweldigend voor Loekasjenko. Hij kreeg maar liefst 80,1 procent van de stemmen.

Sinds zijn aantreden in 1994 is Wit-Rusland veranderd in een autoritaire staat waar weinig oppositie wordt geduld en waar de president het politieke leven domineert. Tijdens een interview op de nationale televisie kwamen zijn autoritaire trekken voor het eerst publiekelijk naar boven. Loekasjenko dreigde alle parlementariërs die niet achter zijn beleid stonden te ontslaan. Daarnaast liet hij alle hoofdredacteuren van kranten vervangen. Aan het eind van 1994 had hij de media vrijwel volledig onder controle. Nog in datzelfde jaar werd een nieuwe versie van de grondwet van kracht. Loekasjenko kreeg in deze nieuwe grondwet bijna ongelimiteerd macht over alle politieke instellingen, de wetgevende en de rechtsprekende macht. Dit was ongekend in de voormalige Sovjet-Unie. Maar Loekasjenko ging nog verder. In 1995 kondigde hij een referendum aan over een aantal controversiële onderwerpen zoals de status van het Russisch, het creëren van een economische unie met Rusland en de  introductie van nationale symbolen zoals een nieuwe vlag. Het referendum werd aangenomen en Loekasjenko kon zo zijn macht consolideren.

De situatie nu
Volgens Human Rights Watch is de mensenrechtensituatie in Wit-Rusland de afgelopen jaren alleen maar verslechterd. Met name na de presidentsverkiezingen van eind vorig jaar is de situatie erg achteruit gegaan. Er kwamen steeds meer politiek gevangenen bij, demonstraties werden gewelddadig uiteengeslagen en ngo’s en kranten kregen niet de benodigde registratie om legaal hun werk te kunnen doen. Maatschappelijke organisaties bleven desondanks actief. Een voorbeeld hiervan is Viasna, een organisatie die opkomt voor de mensenrechten en generation.by, een weblog van jonge Wit-Russische activisten.

Tijdens de presidentsverkiezingen vorig jaar was sprake van grootschalige intimidatie van kiezers, activisten en presidentskandidaten. Veel kandidaat oppositiepartijen konden moeilijk aan een registratiebewijs komen. Daarnaast werden oppositiekandidaten lastiggevallen door de KGB en besteedde de staatstelevisie vooral aandacht aan de campagne van Loekasjenko. De meeste oppositiekandidaten vreesden dat de verkiezingen niet eerlijk zouden verlopen en riepen op om na het sluiten van de stembussen te gaan demonstreren. Dat is dan ook wat er massaal gebeurde. Een medewerker van de weblog generation.by schrijft: Ik was als onafhankelijk waarnemer aanwezig bij een stembureau in het centrum van Minsk. Ik deed dat voor een mensenrechten organisatie. Het tellen van  de stemmen was binnen een uur gebeurd.

Nadat duidelijk werd dat Loekasjenko opnieuw was herkozen, kwamen duizenden Wit-Russen naar het centrale plein in Minsk. Dezelfde verslaggever van generation.by schrijft: “Toen ik mee ging demonstreren was de hoofdstraat van de stad helemaal gevuld metmensen. Het waren er duizenden. Ze schreeuwden in koor ‘Lang leve Wit-Rusland!' Dat leek onmogelijk, in een bang geworden land zonder onafhankelijke media.” Al snel verscheen de politie en de geheime dienst op het plein. Met grof geweld sloegen ze de demonstratie uiteen."Mijn vriendin haar arm was gebroken, omdat de politieagenten haar op straat gooiden en hebben geschopt. Toen ze aankwam bij het staatsziekenhuis wilden de doktoren haar eerst niet helpen. Het management van het ziekenhuis had besloten om geen mensen te helpen die deel hadden genomen aan de demonstraties." Ook oppositiekandidaten waren doel van het politiegeweld. Vladimir Nikolajev, een van de belangrijkste oppositiekandidaten, werd zelfs zwaar mishandeld.