De Sovjet-Unie viel al meer dan twintig jaar geleden uit elkaar. Toch is er een land waar getracht wordt om de ‘homo sovieticus’ in leven te houden. In een uithoek van Europa ligt Transnistrië, een deel van Moldavië, dat de facto onafhankelijk is. Op 11 december zijn er presidentsverkiezingen.

Afgelopen september was het twintig jaar geleden dat de Sovjet-Unie uit elkaar viel. De beroemdste episode van de val van de unie was de mislukte coup van de conservatieve communisten in augustus 1991. De daaropvolgende beelden van Boris Jeltsin staand op een tank gingen ook de geschiedenisboeken in. Een van de mensen die op afstand de coup steunde was Igor Smirnov. Hij is nu al meer dan twintig jaar president van Transnistrië, een lap grond die volgens de Bosatlas gewoon bij Moldavië hoort. Vele mensen hebben nooit van het land gehoord en zelfs voor velen die het wel kennen, of er wel eens zijn geweest, blijft Transnistrië een mysterie. Het is een land dat de onafhankelijkheid heeft uitgeroepen. Toch wordt het door geen enkel ander land erkend. Maar het vertoont wel de kenmerken van een onafhankelijke natiestaat. In Transnistrië wordt betaald met de Transnistrische roebel, er is een eigen vlag, geschiedenis, president, regering, parlement en politie. Om er te komen moet je door de douane.

Na het passeren van de grens tussen Moldavië en Transnistrië worden de eerste verschillen tussen beide staten meteen duidelijk. De bus vertrekt vanuit de hoofdstad van Moldavië, Chişinău. Na de grens rijdt hij meteen de stad Bendery binnen. Alles oogt ordelijk en schoon vergeleken met Chişinău. De Transnistrische vlag hangt overal en vlak voor het busstation rijdt de bus langs een groot monument, waarvoor een grote tank staat. Het monument is gewijd aan de gevallenen van de Moldaavse burgeroorlog in 1992, die in Transnistrië geldt als de nationale bevrijdingsoorlog. In het verderop gelegen stadhuis zijn de kogelgaten nog te zien. Vlak buiten het centrum staat een standbeeld van Lenin, tegenover een bioscoop vernoemd naar Maxim Gorki. Deze schrijver was een vriend van Lenin, en werd door Stalin in de jaren dertig tot hoofd van de communistische schrijversbond benoemd. Even verderop staat een groot monument voor de spoorwegarbeiders die meededen aan de Oktoberrevolutie van 1917.

In hoofdstad Tiraspol hing in 2009 een grote poster met opschrift ‘USSR 1944-2009’. Er werd gevierd dat Transnistrië 65 jaar geleden bij de Sovjet-Unie werd gevoegd. In de buurt was een grote poster te zien met een foto van president Smirnov die de hand schudt van de Russische president Medvedev. De twee posters symboliseerden de huidige tegenstelling binnen Transnistrië. De oude generatie denkt met weemoed terug aan de goede oude tijd en verlangt daar naar terug. Er wordt goed gezorgd voor deze relatief grote groep in Transnistrië. Vele jongeren verlaten de republiek voor een toekomst met meer perspectieven in Rusland of Oekraïne. Zij kijken vooral naar het grote en machtige Rusland dat de beschermheer van Transnistrië is. De beschermheer betaalt de pensioenen van de ouderen en geeft vele jonge Transnistriërs een Russisch paspoort en een kans om buiten Transnistrië, waar weinig werk is, een baan te vinden. Dit alles wordt bevestigd door een anonieme Moldaavse regeringsfunctionaris. Deze voegt hieraan toe dat vele jongeren vertrekken om te ontsnappen aan het autoritaire regime.

Een mysterieuze staat
Al met al is er niet veel bekend over de ‘Pridnestrovskaya Moldavskaya Respublica’, zoals Transnistrië’s officiële naam in het Russische luidt. Op 2 september 1990 werd de onafhankelijkheid uitgeroepen. Het ‘land’ ligt ingeklemd tussen de rivier de Dnestr en Oekraïne en het is tienmaal kleiner dan Nederland. Er woonden 555.000 mensen in 2004. Dat waren er bijna 50.000 minder dan in 1989 en het aantal inwoners neemt alleen maar meer af door de vergrijzing en emigratie. Er is een parlement dat uit meerdere partijen bestaat en door de bevolking is gekozen. Het land wordt echter met harde hand geregeerd door de conservatieve communist Smirnov en zijn kliek. Oppositie voeren is in de praktijk onmogelijk en erg gevaarlijk.

De hoofdstad is Tiraspol en de tweede stad is Bendery. Deze stad is het enige stuk van het territorium dat aan de Westoever van de Dnestr ligt. Bendery werd veroverd tijdens de Moldaavse burgeroorlog in 1992. Het Transnistrische leger vocht, geholpen door het Russische 14e leger, tijdens deze burgeroorlog tegen het leger van Moldavië. Dit land was pas onafhankelijk geworden in september 1991 toen de Sovjet-Unie uit elkaar viel. De Transnistriërs vochten in de oorlog voor hun onafhankelijkheid, terwijl Moldavië probeerde zijn eigen territorium onder controle te krijgen.

De Transnistrische separatistische beweging had echter het liefst gehad dat de Sovjet-Unie niet uiteen was gevallen. Haar primaire doel was te voorkomen dat de regio zou worden meegesleurd in de golf van nationalisme die in de jaren tachtig de Sovjet-Unie teisterde. In september 1990 was Moldavië bezig zich los te rukken van Moskou, en als reactie daarop riep Transnistrië de onafhankelijkheid uit. In de afgelopen twintig jaar is de separatistische beweging uitgegroeid tot een regerende elite, die zich vanuit het ’Dom Sovietov’ (‘het huis van de Sovjets’) in Tiraspol bezighoudt met het creëren van Transnistrische identiteit op basis van de oude Sovjet identiteit. Daarnaast houdt het regime zich bezig met louche zaken. Cliëntelisme, nepotisme en corruptie zijn nadrukkelijk aanwezig. De familie, vrienden en kennissen van president Smirnov hebben economisch gezien alle touwtjes in handen. Zo zijn de zonen van Smirnov stinkend rijk geworden.

Het Kremlin steunt het Transnistrische regime al twintig jaar door dik en dun. Pas sinds kort komt er kritiek vanuit Moskou in de richting van Tiraspol. De Russische regering wil niet dat Smirnov zich verkiesbaar stelt voor nog een termijn als president. Op 11 december zijn er namelijk presidentsverkiezingen. Hoewel Smirnov bij de presidentsverkiezingen in 2006 82 procent van de stemmen kreeg, moet hij zich nu zorgen maken, omdat steun vanuit het Kremlin essentieel is. Het kan haast geen toeval zijn dat Smirnov’s zoon Oleg nu door Rusland vervolgd wordt voor het vervreemden van ongeveer 5 miljoen euro.

Zonder het in Transnistrië gestationeerde Russische 14e leger (officieel een vredeskorps) en de economische steun kan de republiek niet overleven. Maar voor al deze steun wil Rusland wat terug. Het kan doen en laten wat het wil in Transnistrië. Dit alles verloopt nogal schimmig, maar duidelijk is dat mensen in en rond het Kremlin economische belangen in Transnistrië hebben. Deze mensen hebben over het algemeen nauwe banden met de Transnistrische elite. Mede hierdoor is er nog steeds geen oplossing voor het territoriale probleem gekomen, ook al wordt hier sinds het eind van de burgeroorlog in 1992 naar gezocht. Maar ondanks bemoeienissen van de OSCE, EU, VS en Oekraïne, is er weinig tot niets bereikt.

Toch blijft er één vraag over: wat vindt de bevolking van Transnistrië van dit alles? Door middel van propaganda, strikte controle en zijn ideologie probeert het regime aan de macht te blijven. Een deel van deze ideologie is de geconserveerde Sovjetatmosfeer, die zich vooral uit in onverschilligheid en lethargie; men heeft niet het idee dat hij of zij iets kan veranderen, omdat anderen nou eenmaal de beslissingen nemen. Zo gaat het al 65 jaar en waarschijnlijk al langer. Daarnaast maakt een eigen nationale geschiedenis ook deel uit van de ideologie. De burgeroorlog wordt niet voorgesteld als een oorlog waar twee partijen hun eigen belang verdedigden, maar het conflict wordt voorgesteld als een oorlog waarbij de Transnistriërs zich moesten verdedigen tegen de genocide uitgevoerd door de nationalistische en militante Moldaviërs. Uiteindelijk was het gewoon een ordinair conflict om macht, dat uitmondde in een korte, maar hevige burgeroorlog.

Toch zijn er mensen die doorhebben dat dit alles slechts een rookgordijn is, waarachter een regime schuilt dat alle politieke en economische touwtjes in handen heeft. Er is niet alleen sprake van een generatiekloof, maar ook van een grote kloof tussen een stinkend rijke elite die in luxe leeft en de gewone man. Volgens de eerder genoemde regeringsfunctionaris is het probleem dat er geen alternatieven zijn voor het regime. Er is geen ‘civil society’, de mensen zijn bang voor de politie, de bevolking is vergrijsd en vele jongeren emigreren. Het is dan ook erg moeilijk vast te stellen hoe Transnistriërs zichzelf identificeren. Hier is onderzoek naar gedaan, maar nooit op grote schaal. Uit die onderzoeken blijkt dat er een Transnistrische identiteit is ontstaan. Dat gebeurde doordat er mensen zijn die het regime steunen. Een andere verklaring is dat de Moldaviërs en Transnistriërs die de afgelopen twintig jaar zijn geboren, opgroeien in twee verschillende staten. Het is alleen moeilijk te zeggen in hoeverre deze Transnistrische identiteit is beïnvloed door de Sovjet-identiteit.

Hoe dan ook, dankzij de steun van Rusland kon het twintigjarige bestaan van Transnistrië (1990-2010) groots worden gevierd in 2010. Dit was in april van dit jaar nog duidelijk te merken in Bendery. Banners met de vlag en de jaartallen waren te zien op gevels en op alle stadsbussen. Ook de flessen van de in Moldavië beroemde Transnistrische cognac werden gesierd met een speciale opdruk. Of Transnistrië nou wel of niet wordt erkend door andere staten, maakt in de praktijk weinig uit. Om van Chişinău naar Tiraspol te komen, moet iedereen door de douane.

LEES ALLE ARTIKELEN GRATIS

Onafhankelijke journalistiek is essentieel om een snel veranderende wereld te kunnen begrijpen. Daarom is een platform van nieuwe makers belangrijk. Vind jij dat ook? Steun ons dan door lid te worden of met een financiële bijdrage.

Word gratis lid Investeer in ons

Al ingeschreven voor onze nieuwsbrief en/of in ons geinvesteerd? Vul je e-mailadres is om toegang te krijgen.