Aan de hand van foto’s is Flip Bool de geschiedenis van de Dam in Amsterdam sinds 1839 aan het reconstrueren. Dat is niet alleen interessant voor Amsterdammers of voor fotografie-idolaten, het roept een heel nieuw beeld op van de Nederlandse  identiteit. “De Dam is politiek, economisch en religieus immers de navel van ons land”, aldus Flip Bool.

Het meest bizarre moment op de Dam vond plaats op 7 mei 1945, twee dagen na de capitulatie. Het plein stond vol mensen die de bevrijding kwamen vieren. Tot de Duitse Kriegsmarine het vuur opende op de menigte. “Zij schoten vanuit de Grote Club, op de hoek van de Kalverstraat en de Paleisstraat, op de feestende Amsterdammers. Er vielen zo’n 20 doden en 119 gewonden”, beschrijft het Stadsarchief van Amsterdam, dat zelfs filmbeelden van vluchtende mensen op haar website vertoont.

Flip Bool en Veronica Hekking maakten in 1992 een boekje over de dramatische gebeurtenissen op deze dag. Tijdens hun onderzoek bleek dat zij nog talloze andere boeken zouden kunnen maken over speciale momenten op de Dam. “Er zijn online zo’n twintig tot dertigduizend foto’s over de Dam in Nederlandse archieven te vinden”, legt Bool uit. Dit bracht hem op het idee om er circa vijfhonderd cruciale beelden uit te selecteren en deze contextueel te structureren.

Het is een uniek project. “Tot op heden is er veel te weinig onderzoek gedaan naar fotografische beeldvorming aan de hand van één plek.” Dit terwijl het zo voor de hand ligt. Alleen op 7 mei 1945 waren er al 15 fotografen op en rond het plein aanwezig. Vanuit 15 verschillende standpunten is een en dezelfde gebeurtenis dus vastgelegd. “Historici kunnen slecht kijken”, stelt Bool. “In ieder land heb je wel een plein dat een grote historische rol heeft gespeeld in de nationale geschiedenis. Wat betreft onze oosterburen is de Potsdamer Platz in Berlijn zo’n voorbeeld. Maar belangrijke fotocollecties met betrekking tot dit soort cruciale locaties zijn zelden onderwerp van serieus onderzoek.”

Met die wetenschap in het achterhoofd stond Bool lang voor de moeilijke keuze welk medium hij zou moeten gebruiken om zijn selectie te presenteren. De vorm van een boek lag voor de hand, maar uiteindelijk koos hij voor een digitale presentatie. In potentie bereikt hij hiermee een groter publiek. Maar tegelijkertijd is hij zich ervan bewust dat digitale technieken niet het eeuwige leven hebben. Na twee of drie jaar is een nu gebouwde website alweer achterhaald. “Financiële problemen die te maken hebben met copyrights vormen echter een handicap om te denken aan een uitgebreide publicatie in boekvorm”, aldus Bool. Op grond van zijn ervaringen met alle beelden die er inmiddels over de Dam online staan, stelt hij: “Massadigitalisering van al die beelden heeft geen nut. Door het woord ‘duif’ op een databank in te toetsen kom je bijvoorbeeld soms op beelden die je via het trefwoord ‘de Dam’ niet vindt. Het wordt pas zinvol als er echt goede zoektermen aan zijn toegevoegd. Geschreven content is essentieel om databases en online beschikbare beelden echt goed toegankelijk te maken.”

In zestig subthema’s wordt de geschiedenis van de Dam samengevat op de beoogde website. Dit betreft niet alleen de Duitse bezetting, staatsbezoeken, koninklijke inhuldigingen of herdenkingen. Op de Dam gebeurde veel meer. Lang was het dé transportnavel van de hoofdstad. Van Gend en Loos had er een centraal distributiecentrum, waar goederen werden af- en aangevoerd. Ook voor de sport is het een belangrijke plek. Jaarlijks worden er evenementen georganiseerd als de Dam tot Dam loop, de Dam tot Dam wandeltocht, de Dam tot Dam fietsclassic en ga zo maar door. De Tour de France begon in 1954 op de Dam. Het was de eerste keer dat deze Franse wielerwedstrijd buiten de eigen landsgrenzen van start ging. Weer een historisch moment dus.

Ook het economisch belang van de Dam laat Bool niet onderbelicht. De Beurs van Zocher stond als voorloper van de Beurs van Berlage van 1845 tot 1903 op de plek waar de Bijenkorf nu prijkt. Wikipedia beschrijft dat dit gebouw niet direct geliefd was onder de bevolking. “Vanwege het open binnenhof en omdat de nieuwe beurs, in tegenstelling tot die van De Keyser, naar het zuidwesten gericht was, had men, vooral 's winters, vaak last van ijzige tocht. Spottend sprak men dan ook van 'het togtige wonder van Amsterdam'. In 1848, nog geen drie jaar na de opening, werd het binnenhof onder leiding van stadsarchitect De Greef overdekt. Het bouwmateriaal hiervoor, dat buiten de beurs opgeslagen lag, moest in maart van dat jaar overigens nog beschermd worden, zodat het niet kon worden gebruikt als projectielen in de rellen die zich toen in Amsterdam voordeden.”

Nederland beleefde in de tweede helft van de negentiende eeuw een sterke economische groei, waardoor de Beurs van Zocher te klein werd. In de stadsuitbreiding van die tijd paste het beter een nieuwe beurs te bouwen aan het Damrak, dit werd de plek voor de huidige Beurs van Berlage.

Flip Bool besteedt in zijn presentatie de nodige aandacht aan ‘het Naatje’, zoals het monument ‘Ter Herinnering aan den Volksgeest van 1830-1831’ in de volksmond heette. Deze herinnering aan de afscheiding van België is in 1914 gesloopt. “De foto’s en de geschiedenis ervan staan symbool voor het feit dat zelfs monumenten geen eeuwigheidswaarde hebben. Sinds de officiële introductie van de fotografie in 1839 is er naast het Koninklijk Paleis en de Nieuwe Kerk geen enkel pand een of meerdere malen herbouwd”, vertelt Flip Bool. “De Dam lijkt sinds mensenheugenis het plein zoals dat zich nu aan ons voordoet, maar nadere bestudering van de talloze foto’s leert dat de rooilijnen ervan in de loop van ruim anderhalve eeuw ingrijpend zijn veranderd. Slechts weinigen zijn zich ervan bewust dat het zogenoemde Commandantshuis tot 1912 midden op de Dam stond en dat er tot 1914 een blok huizen voor het huidige Hotel Krasnapolsky stond.”

Ook in de tweede helft van de vorige eeuw hebben zich vele belangrijke gebeurtenissen op de Dam afgespeeld. Bijvoorbeeld het Damslapen. In 1970 werd ‘Slapen op de grond op de openbare weg’ verboden. Op de dag dat dit verbod officieel van kracht werd braken er rellen uit op de Dam. Sindsdien gebruikten vooral krakers dit middel in hun acties. In 2010 werd er nog op de Dam ‘geslapen’.

De fotografische beeldvorming over de recente geschiedenis van de Dam draagt natuurlijk ook de nodige sporen van technische vernieuwingen. Nu vrijwel iedereen een camera in zijn mobieltje heeft weten amateurs vaak gebeurtenissen vast te leggen waar geen professionele fotograaf bij aanwezig was. Bool toont de foto van een Iraanse asielzoeker die zich op 6 april 2011 in brand stak bij het Nationaal Monument op de Dam. Het is technisch een slecht beeld in lage resolutie, maar de foto spreekt boekdelen over de veranderingen die de samenleving in de afgelopen decennia heeft doorgemaakt.