Het gedrag van een sporter is, zo meldde Feldenkirchen onlangs in het Duitse tijdschrift Der Spiegel, terug te leiden naar de ziel en de identiteit van het volk waarvoor ze spelen. Voetbal als afspiegeling van de mentaliteit van een volk. In zijn artikel schrijft hij voornamelijk over het individualisme en het gebrek aan teamspirit onder de spelers van Oranje. Nederlanders, zo stelt hij, hebben een ingebakken wantrouwen in autoriteit en dat is af te lezen tijdens de voetbalwedstrijden.

Een heldere reden waarom Nederland het nog niet eens tot de kwartfinales heeft geschopt. Als we voetbal inderdaad kunnen gebruiken als afspiegeling van de mentaliteit en identiteit van een land, wat heeft het Europees kampioenschap ons dan te vertellen over het Europa van vandaag?

Voor een groot deel van de voetbalsupporters is het EK een feest; non-stop voetbal kijken en het supporten van eigen land tot aan de grote overwinning. Maar dat Europees voetbal meer is dan alleen een groot Europees feest, is alleen al te zien aan de verschillende rellen en de historische beladenheid die sommige wedstrijden met zich meebrengen. Het Europese sportevenement lijkt een diepere laag te bezitten.

Het bevorderen van samenwerking tussen Europese landen is met stip de belangrijkste doelstelling achter het Europese project, dat zich sinds 1992 als de Europese Unie presenteert. Het stimuleren van deze samenwerking wordt op vele manieren aangepakt. De meeste mensen zullen wellicht denken aan grote projecten als 'Schengen', het openen van interne grenzen en uiteraard de euro. Maar ook het effect van internationale evenementen – zoals als het Eurovisie Songfestival en, in dit geval, een sportevenement als het EK – op Europese integratie wordt vaak onderzocht als middel ter bevordering van Europese integratie en identiteit.

Alhoewel de meeste spoken uit het verleden al lang verstopt lijken te zijn sinds de totstandkoming van de Europese instituties, blijken veel historische kwesties toch af en toe toch hun kop weer even op te steken. Een goed voorbeeld hiervan is de wedstrijd Polen-Rusland. Dat de twee landen door de hele geschiedenis een ingewikkelde verstandshouding hebben gehad, bleek ook nu weer uit de rellen voorafgaand aan deze wedstrijd. Het onrustige verloop van de wedstrijd werd door onder andere het NRC voornamelijk toegeschreven aan het feit dat Polen Rusland nog altijd ziet als schuldige voor de recente vliegtuigcrash op 10 april 2010, waarbij onder meer de Poolse president om het leven kwam.

Maar we kunnen het huidige Europa ook vanuit nationalistisch perspectief belichten. Het patriottisme dat loskomt tijdens het EK is niets nieuws voor Europa, het continent waar nationalisme aan het einde van de negentiende eeuw tot grote bloei kwam. Alhoewel de gevolgen van deze ontwikkeling volledig vernietigend waren voor een idee van Europese samenwerking, lijken Europese landen ook nu weer hun nationale kant te laten zien.

Over het hele continent hebben we de afgelopen jaren landen gezien waar nationalistische partijen sterk uit de verkiezingen komen en dat het Europese project daarbij aan macht leek te verliezen. Het klassieke idee doet zich voor; in tijden van crisis lijkt Europa flink aan populariteit en enthousiasme in te moeten leveren aan de lidstaten zelf. Al is het wellicht een banaal voorbeeld, maar ook aan het voetbal is dit duidelijk af te lezen; Europa is nog niet zover dat de rivaliteit tussen groepen supporters afneemt door een groeiend besef van een gemeenschappelijk Europa. Voetbal lijkt in dit opzicht ook nu weer een mooie afspiegeling van het Europa van vandaag – een continent dat ondanks een proces van diepere integratie, ook neigt naar een focus op de lidstaten zelf.

Een andere afspiegeling van het huidige Europa zien we in de locatie van het evenement. De oostelijke ligging van het EK lijkt de klassieke West-Europese connotatie van het woord Europa te verschuiven naar de nieuwe grenzen van het continent. Een slimme keuze voor Europese promotie aan de buitengrenzen van dit werelddeel. Alleen al het beeld van groepen supporters die zich massaal naar het oosten verschuiven oogt wat wonderlijk vergeleken met de realiteit van de migratiestromen in het huidige Europa, dat mensenmassa's normaal gesproken in tegengestelde richting ziet bewegen.

De vraag van grenzen brengt ook een eeuwenoude Europese kwestie naar boven; waar liggen de grenzen van Europa? Welke landen kunnen meedoen aan de kwalificatie voor een Europees kampioenschap, en welke landen niet? Dat Europa er altijd al moeite mee heeft gehad zichzelf in termen van grondgebied te definiëren, blijkt wel uit de immer verschuivende buitengrens die altijd ingewikkelde vragen met zich meebrengt; welke landen delen onze Europese normen en waarden van vrijheid en democratie? Welke landen delen onze Europese identiteit – waar deze identiteit ook precies in te vinden is?

Het blijft speculeren als je het hebt over het EK als afspiegeling van de staat van Europese integratie en echte antwoorden zijn er niet te vinden. Maar het feit alleen al dat er bepaalde ontwikkelingen en voorbeelden te zien zijn die Europese vragen omtrent grondgebied, nationalisme en samenwerking aan de kaak stellen, is op zichzelf al interessant genoeg. Om het dicht bij de sport zelf te houden; de huidige staat van Europa vertelt ons op zijn minst dat er op de korte termijn geen Europees voetbalteam zal ontstaan. Dit, zoals Feldenkirchen meent, omdat landen zich superieur blijven voelen tegenover elkaar en liever een wedstrijd verliezen dan hun eigen identiteit. Welkom in het Europa van vandaag.